Chiều nay không phải nấu cơm

"..Chị Vi ơi chiều nay nấu cơm cho em ăn với..". Một lúc sau tiếng chuông tin nhắn vang lên từ chiếc Nokia 1200 của tôi."Uh, xuống đi, xong thì nấu cơm. Chị đang trên đường về"

Hí hửng.7h tôi có mặt ở nhà Kiều Vi "ngố", lẽ ra là 7h15 nhưng vì muốn xuống giúp chị nấu nướng nên tôi đi sớm hơn một chút. Con đường ngoằn ngèo nhưng cuối cùng vẫn tìm được đường vào căn phòng khá dễ thương này và chủ nhân của nó cũng vậy. Tới nơi thì chị Vi đang... tắm, cửa đóng tôi phải đi lang thang một chút bên ngoài ngõ mặc dù cái ngõ này tối om và xấu xí như khu phường Hà Trì tôi ở. Vậy là tới sớm hơn lại thành ra chả được việc gì vì tội không báo trước.

Sau một hồi đi lang thang tôi quay lại thì đã có ánh đèn hắt ra bên ngoài chứng tỏ là cửa nhà đã mở. Không giúp gì được chị nhiều trong lúc nấu nướng vì chị ấy giành làm hết, quí tôi mà( điều này tôi mong là thế thôi). Bữa cơm sau đó được dọn ra, hơi muộn vì tưởng đến một lúc là được "măn" luôn.
Bữa cơm bình thường thôi không có gì để phàn nàn về kỹ thuật nấu nướng cả nhưng tôi cũng không ăn được nhiều vì không hợp khẩu vị cho lắm. Thấy vui vui vì được một người khác nấu cho và không phải ở nhà lục đục nấu nướng và ăn uống một mình. Thình thoảng thì bị môt số "anh chàng muốn có người yêu" gửi tin nhắn cắt ngang bữa cơm.
Ăn cơm xong rồi, 2 chị em nói chuyện và lên mạng chat chit. Lên mạng đọc bài về viết cung Ma Kết thấy hiểu chị Vi hơn một chút, " bài viết này khá đúng với con người của chị" Kiều Vi nói. Tình cờ hôm nay lại được hiểu thêm về hoàn cảnh của bạn Huệ mới quen. Trời mưa một chút nhưng hơn 22 giờ rồi, phải về nhà thôi.
Lên giường đánh một giấc ngon lành như mọi khi. Nhưng nửa đêm thức giấc vì bụng có vấn đề gì đó không ổn chút nào. Không còn cách nào khác là phải mò dậy và "giải quyết" thôi.
Sáng dậy nhắn tin bông đùa, một lúc sau nhận được tin nhắn:" Thế thì càng tốt, đỡ mất nhiều thức ăn. Rút kinh nghiệm lần sau đừng xuống nhà chị "măm". Không vào viện đấy nhé".
Tất nhiên phải đáp trả chứ và chiếc Nokia 1200 đổ chuông nhận tin nhăn thứ hai tiếp tục là một câu đùa:" Đã thế không nấu nữa. Em đúng là đứa em vô ơn. Thôi thi rồi!"
Uhm, Chưa chịu xin lỗi. Hôm nào đó phải đòi bồi thường thôi. Cái gì bây giờ nhỉ?

(Bài viết của dinhhungenvir, đùa vui một chút chị Vi đừng bực tức nhé!)

Các cách mở đề cho bài viết

Nhiều phóng viên cho rằng điều khó nhất trong quá trình viết bài là mở đề. Những chữ đầu tiên trong bài viết của bạn là những chữ quan trọng nhất. Nếu đoạn mở đầu hay, độc giả sẽ muốn đọc hết câu chuyện. Nếu không, họ sẽ lật sang trang khác. Có hai loại mở đề: mở đề trực tiếp và mở đề gián tiếp. Mở đề trực tiếp cho độc giả thấy ngay ý chính của câu chuyện-ngay trong câu đầu tiên. Mở đề gián tiếp thường bắt đầu với một đoạn kể lại một giai thoại nào đó, hay thí dụ về một người trong một tình huống đặc thù, hay mô tả về quang cảnh. Tất cả đều làm đậm nét thêm chủ đề chính của câu chuyện hoặc xác định xem câu chuyện sẽ diễn biến trong một bầu không khí như thế nào. Sau đó, người viết cho độc giả biết ý chính là gì.    Phóng viên dùng loại mở đề nào tùy theo việc họ định viết tin thời sự hay phóng sự.   Mở đề trực tiếp   Mở đề trực tiếp dùng cho tin thời sự là hay nhất. Thông thường, loại mở đề này chứa đựng dữ kiện quan trọng nhất về những gì xẩy ra, chẳng hạn như điểm quan trọng nhất trong 5 chữ W và chữ H. Mở đề hay nhất là lối dùng Chủ ngữ-động từ-tân ngữ. Trong tiếng Anh, một đoạn mở đề cho tin thời sự không nên dài quá 25 chữ. Câu này cần phải trong sáng và gọn gàng.  Đọc thêm:   - Mở đầu và kết bài ra sao - Các dạng kết cấu của bài báo Hãy xem đoạn mở đề này trên tờ Vientiane Times (Thời báo Vien Chăn) tại Lào: "Chính phủ Nhật Bản đã đồng ý tài trợ cho dự án xây dựng đường nông thôn thuộc tỉnh Houaphan nằm trong chương trình thanh toán cây thuốc phiện."    Đoạn mở đề cho thấy Who (ai) (chính phủ Nhật Bản), What (việc gì) (đồng ý tài trợ cho việc xây dựng đường nông thôn), Where (ở đâu) (tỉnh Houaphan), Why (tại sao) (để thanh toán cây thuốc phiện)    Đoạn mở đề sau đây trên tờ Bangkok Post (Bưu điện Bangkok): "Sở Bưu chính và Viễn thông hôm qua đã từ chối cấp giấy phép cho công ty World Star TV phát hình trên 36 kênh sử dụng kỹ thuật số."   Đoạn mở đề cho thấy Who (Sở Bưu chính và Viễn thông và công ty World Star TV), What (Từ chối cấp giấy phép cho phát hình) và When (hôm qua).   Mở đề gián tiếp   Mở đề gián tiếp dùng cho phóng sự rất hay. Người viết thường bắt đầu với một thí dụ hấp dẫn hay một giai thoại về một người hay diễn biến để minh họa cho phần chính câu chuyện. Làm như vậy sẽ lôi cuốn người đọc vào câu chuyện.   Nhưng nếu dùng mở đề gián tiếp, phóng viên cần phải đi tới ý chính của câu chuyện trong vài đoạn đầu, nếu không, độc giả sẽ cảm thấy hoang mang không hiểu phóng viên muốn nói gì và tại sao họ lại phải đọc bài viết đó.   Tất nhiên, có thể mở đầu bài phóng sự một cách trực tiếp với ý chính thay vì đưa ra thí dụ, giai thoại hay tả cảnh. Nhưng thường cách này không hữu hiệu vì không rõ ràng và không giúp cho người đọc dễ dàng tự đặt mình vào câu chuyện.   Về chuyện một phụ nữ nói vừa tìm được đứa con thất lạc, nhật báo The Nation (Dân tộc) của Thái Lan chọn lối mở đề gián tiếp:    "Huad Suaeng, 31 tuổi, đã không nhận ra bé gái gầy gò bẩn thỉu mà bà thấy đang ăn xin trên phố Phuket hồi tuần trước. Nhưng có một cái gì đó thôi thúc bà cho em đồng xu 10 baht.   Đứa trẻ nhìn bà chăm chăm mà không để ý gì đến tiền. ‘Mẹ?’ em bé gái hỏi khẽ, nước mắt lăn dài trên khuôn mặt lấm lem.   Chỉ một từ đó thôi - và chỉ một trong cả triệu lần gặp gỡ tình cờ - đã chấm dứt ba năm li biệt bi thảm từng làm tan nát hai cuộc đời.   ‘Khi chúng tôi tới nơi, hai mẹ con vẫn còn ôm nhau khóc nức nở’ viên cảnh sát được bà Huad gọi tới đã kể lại.   Bé Kesorn Manpook, năm nay lên bảy, đã bị một băng đảng Campuchia bắt cóc tại nhà một người thân ở Khon Kaen. Bà Huad đau khổ đi tìm con khắp nơi nhưng rồi đã phải bỏ cuộc và không còn hy vọng gặp lại con gái nữa."   Người viết đã bắt đầu bằng một cuộc gặp bất ngờ ngoài đường, tiếp đấy đi vào đề - cuộc tìm kiếm đằng đẵng của người mẹ.   Nếu bạn viết câu chuyện bằng cách mở đề trực tiếp thì có thể câu chuyện sẽ bắt đầu như thế này: "Một phụ nữ suốt ba năm ròng đi tìm đứa con gái thất lạc đã tìm thấy con bà hồi tuần trước khi em đang ăn xin bên lề đường Phuket." Nhưng phần hấp dẫn của câu chuyện sẽ giảm hẳn đi.   Một cách thông thường để bắt đầu một bài về một khuynh hướng xã hội, tai họa hay điều gì đó gây ảnh hưởng đến nhiều người là mô tả một đoạn ngắn về một trong những người đó. Điều quan trọng là cần phải biết những gì thuộc về đoạn mở đầu. Điều cũng quan trọng không kém là phải biết những gì không thuộc về đoạn mở đầu. Tờ Phnom Penh Post đăng tải một bài báo về các gia dình nghèo lưu lạc đến tỉnh Ratakiri của Campuchia để làm việc trong những mỏ đá quý đầy nguy hiểm. Bài viết bắt đầu bằng cách mô tả về một người đi tìm đá quý: "Ở độ sâu 15 mét dưới lòng đất trong khe hầm nhỏ hẹp, điều Puy sợ nhất là ánh lửa leo lắt của cây nến anh cầm trong tay sẽ bị tắt đi, và anh sẽ bị nhấn chìm trong bóng tối dầy đặc."   Một cách thông thường khác để bắt đầu một bài phóng sự là tả cảnh.    "CHIANGMAI, Thái Lan -- Tại năm cửa ô của khu thành cổ ở Chiang Mai, người dân tụ tập để dự một buổi lễ cổ truyền gọi là Inthakhin. Các vị sư Phật Giáo trong những chiếc áo cà sa vàng nghệ cất cao lời cầu nguyện trong khi dân chúng dâng hương hoa và đèn nến để cầu mưa và xin một mùa bội thu.   Tuy nhiên, tiếng còi xe inh ỏi và tiếng máy xe đang bị tắc đường quanh các cửa ô này đã át hẳn tiếng cầu kinh và khói xe từ các ống xả xe hơi, xe gắn máy làm chẳng còn ai ngửi thấy mùi hương hoa thơm ngát nữa."   Có các loại mở đề theo kiểu nói chuyện làm cho độc giả phải suy nghĩ và thu hút được sự chú ý của họ. Thí dụ, đoạn mở đầu của một bài báo nữa trên tờ The Nation:    "Hãy tưởng tượng đến một Bangkok mà không có cột điện và các đường dây điện thoại chằng chịt. Nếu không có ai đệ đơn chống đối, sự tưởng tượng trên có thể biến thành sự thật nhờ sáng kiến của Cơ quan hành chính thành phố Bangkok (BMA).   BMA có thể đã cấp giấy phép cho công ty xây dựng Mỹ Pro-Dive để xây các đường ngầm chôn những đường dây điện và dây điện thoại xấu xí xuống dưới đất. Kế hoạch này là một phần của BMA nhằm giữ cho chân trời thành phố được thoáng, sạch, tăng thêm vẻ đẹp cho thành phố."   Đừng ‘chôn vùi’ đoạn mở đề   Khi viết tin thời sự, nhiều phóng viên quên đặt điểm chính hay khía cạnh chính của câu chuyện lên phần đầu. Chẳng hạn, họ có thể bắt đầu tin về một cuộc họp với tên tuổi những người tham dự thay vì về những gì diễn ra trong cuộc họp. Nói một cách khác. Họ ‘chôn’ điểm chính vào sâu trong bài.   Hãy xem tin này của một tờ báo tiếng Anh tại Lào:   "Người đứng đầu văn phòng nông nghiệp và trồng rừng tỉnh Borikhamsay, Buonkham Phommachuk, cho biết nông dân trong tỉnh đã bắt đầu gặt lúa vụ mùa mưa vào tháng Mười.   Tính đến nay, việc gặt hái đã hoàn tất trên 19.530 ha (80 phần trăm) của tổng diện tích 24.792 ha."   Có thể viết lại như thế này:    "Một viên chức chính phủ cho biết nông dân trong tỉnh Borikhamsay đã gặt xong gần 80% vụ lúa mùa mưa.   Theo ông Buonkham Phommachuk, Giám đốc Sở nông nghiệp và trồng rừng tỉnh Borikhamsay, khoảng 19.530 ha trong tổng số 24.792 ha đã được gặt xong."   Đoạn sau khiến cho phần mở đề câu chuyện dễ đọc hơn vì không dùng tên và chức vụ dài dòng của viên chức chính phủ. Đoạn này chú trọng hơn đến tin chính - mùa gặt - thay vào viên chức, nguồn tin của câu chuyện. Đoạn này cũng chú trọng đến những điễm cụ thể (80% đã được gặt xong) thay vào vấn đề chung chung (việc gặt hái đã bắt đầu).   Hãy xem cách mở đầu tin sau đây đăng trên một tờ báo tiếng Campuchia. Từ ‘dây thắt ngang lưng’ chỉ một sợi dây nhiều người Campuchia thường quấn ngang lưng để phòng thân.   "'Ôi, Battambang người yêu tôi hỡi!' Đây là bài hát đã nổi tiếng lẫy lừng trong các thập niên 1960-70 nhờ tiếng hát của ông Sin Sisamuth. Từ thời đại Sangkum Reastr Niyum đến hiện tại, ai mà không muốn trở thành tỉnh trưởng tỉnh Battambang? Có cảnh sát viên, nhân viên quân cảnh hay hải quan nào mà lại không muốn kiếm một chỗ làm ở Battambang? Bởi vì Battambang là tỉnh có cửa gõ kinh tế lớn nhất sau Phnompenh và thành phố Kompong Cham, cũng như tỉnh Kompong Som.   Trong số những người có ước muốn đó, đa số không được toại nguyện, và những ai toại nguyện cần phải có dây thắt ngang lưng, nói chung, họ cần phải có đôla để đút lót cho các ‘đàn anh’ mới có được cơ hội đó. Nhưng giờ đây, cuộc sống ở Battambang không phải dễ như trước đây bởi Battambang cũng đang đầy rẫy những sự bất ổn như Phnompenh, nơi hàng ngày xảy ra những vụ mất cắp, cướp bóc và bắn nhau, nhất là những loại tội phạm khó trấn áp, đó là các băng đảng ‘anh chị’ con ông cháu cha thuộc các viên chức bộ và tỉnh.   Tin của phóng viên báo tại Battambang ghi nhận, trong đêm 31/7, khoảng 10 giờ đêm, vũ trường Bopha Tip đã bị ném một qủa lựu đạn. Lựu đạn lăn từ trên nóc nhà xuống và phát nổ làm một cảnh sát viên bị thiệt mạng, năm cảnh sát viên khác bị thương và năm người gần đó cũng bị thương."   Tin ở đây là vụ nổ và người bị thương vong. Nhưng bài viết đã đi lòng vòng mãi mới tới chi tiết này sau một đoạn dài mô tả về thành phố. Viết như sau đây hay hơn: "Một cảnh sát viên đã bị thiệt mạng và 10 người khác bị thương trong một vụ ném lựu đạn vào một hộp đêm ở tỉnh Battambang đêm 31/7."   Sau đây là một thí dụ nữa về tin chính bị chôn vùi trong bài, đăng trên một tờ báo tiếng Anh tại Myanmar:   "YANGON- Lễ quyên góp lần thứ tư để gây quỹ xây chùa Thabyinnyu đã được tổ chức tại Dhammaythaka Sarthintaik thuộc phường 5 trong khu Mayangon sáng nay, có Bí thư thứ nhất của Hội đồng Quốc gia Hòa bình và Phát triển, Trung tướng Khin Nuynt tham dự.    Phu nhân của Bí thư thứ nhất-Trung tướng Khin Nuynt, nữ tiến sĩ Khin Win Shwe cũng tham dự buổi lễ, ngoài ra còn có Bộ trưởng công nghiệp 1 U Aung Thaung, Bộ trưởng hầm mỏ Chuẩn Tướng Ohn Myint, Bộ Trưởng Thông Tin Thiếu Tướng Kyi Aung, Bộ Trưởng Tiến bộ tại Vùng Biên giới và Các vấn dề Phát Triển dân tộc Đại Tá Thein Nuynt, Bộ Trưởng Vận tải, Thiếu Tướng Hla Myint Swe, Bộ Trưởng Xã hội, Cứu trợ và Định cư, Chuẩn Tướng Pyi Sone, Bộ Trưởng Điện lực Thiếu Tướng Tin Htut, Bộ Trưởng Thể thao Chuẩn Tướng Sein Win, Bộ Trưởng Y tế Thiếu Tướng Ket Sein, Bộ Trưởng Tôn giáo Thiếu Tướng Sein Htwa, Chủ tịch ủy Ban Phát Triển thành phố Yangon, Thị Trưởng U Ko Lay, Các viên chức thuộc Văn phòng Hội đồng Quốc gia Hòa bình và Phát triển, Các Hội đồng Hoà bình và Phát triển quận huyện và những người đến chúc mừng.   Bí Thư ủy Ban hành động Thứ trưởng Nông nghiệp và Thủy lợi Chuẩn Tướng Khin Maung báo cáo cho Bí thư thứ nhất Trung Tướng Khin Nuynt về tiến độ của công trình xây dựng chùa; và Chủ tịch Tiểu ban Tài chính, Thứ Trưởng Bộ Vận tải đường sắt Thura U Thaung Lwin báo cáo về các khoản tiền quyên góp và chi phí xây dựng chùa."   Sau trên 200 từ và danh sách 17 tên và chức vụ dài dòng chúng ta đến được tin chính:   "Bí thư thứ nhất Trung Tướng Khin Nuynt và các bộ trưởng đã nhận được các khoản quyên góp lên đến 17.5 triệu Kyat"   Một câu mở đầu hay hơn sẽ viết như sau: "Vị tướng hàng đầu Khin Nuynt và các viên chức đã nhận được 17.5 triệu Kyat tiền quyên góp để xây một ngôi chùa mới tại khu Mayagon vào hôm qua."   Có thể bạn cảm thấy phải liệt kê đủ tên các viên chức cao cấp tham dự. Nếu đúng như vậy, bạn nên liệt kê sau khi đã tường thuật tin.   Đừng nhồi nhét quá nhiều vào đoạn mở đầu   Điều quan trọng là cần phải biết những gì thuộc về đoạn mở đầu. Điều cũng quan trọng không kém là phải biết những gì không thuộc về đoạn mở đầu. Đừng nhồi nhét quá nhiều ý hoặc các chi tiết không quan trọng lắm vào đoạn mở đầu, có thể nói đến sau đó trong bài. Vài cách mở đề Muốn biết xem mở đề như thế nào, hãy tự hỏi:  - Ai làm gì cho ai?  - Câu chuyện này thực sự là về gì?  - Tại sao lại viết về câu chuyện này?  - Điểm đáng lưu ý nhất của diễn biến đó là gì?  - Độc giả muốn biết những vấn đề gì nhất về câu chuyện  - Điều gì trong sự kiện này ảnh hửơng nhất đến độc giả?  - Nếu bạn viết về một bài diễn văn, hãy tự hỏi: ai nói gì với ai?  - Nếu bạn viết về một cuộc họp, hãy tự hỏi: đã có hành động gì? Phóng viên không cần phải đưa tất cả 5 chữ W và chữ H vào đoạn mở đầu; một vài trong số những chữ này có thể để xuống đoạn thứ nhì hay thứ ba.   Hãy xem đoạn mở đầu sau trên một tờ báo tiếng Anh của Thái Lan về vấn đề ngoại hối. Đây là một thỏa thuận mượn ngoại tệ của nước ngoài để ổn định đồng tiền trong nước.   "Thái Lan và Nhật Bản sẽ ký kết một thỏa thuận sơ bộ về một tài khoản trị giá 3 tỷ USD (135 triệu Baht) trong khuôn khổ hiệp định trao đổi tiền tệ khi hai bộ trưởng tài chính gập gỡ tại Honolulu bên lề cuộc họp của Ngân hàng Phát triển châu Á vào tuần tới."   Việc thỏa thuận sẽ được các bộ trưởng ký kết tại Honolulu trong cuộc họp của Ngân hàng có quan trọng lắm không? Tin chính có phải là riêng về thoả thuận hay không? Mục đích của thoả thuận là gì? Thông tấn xã AP đưa tin này một cách rõ ràng và  vắn tắt:    "Thái Lan và Nhật Bản đã đạt được thoả thuận tổng quát về một tài khoản trao đổi tiền tệ trị giá 3 tỷ USD để ổn định đồng Baht."   Có gì khác ở đây?   Một đoạn mở đề hay không những có thông tin mà còn hấp dẫn nữa. Mở đề không những chỉ chứa đựng tin quan trọng nhất, mà còn, nếu được, cho độc giả thấy tại sao diễn biến này không giống với các diễn biến khác.   Có phải tất cả mọi tai nạn đâm xe đều giống nhau? Không. Hãy suy nghĩ đến điểm: tai nạn bạn sắp viết khác với các tai nạn khác như thế nào? Đưa điểm đó vào đoạn mở đầu.   Thay vì viết: "Một chiếc xe buýt chở hành khách đã bị lật ngay bên ngoài Rangoon trong một trận mưa lớn hôm qua, khiến cho ba người bị thiệt mạng." Hãy nghĩ xem có nên viết: "Một chiếc xe buýt chở hành khách đã bị lật ngay bên ngoài Rangoon trong một trận mưa lớn hôm qua, khiến cho ba phụ nữ có tuổi bị thiệt mạng. Ba người này lúc đó đang trên đường về nhà sau khi dự đám tang một người thân."   Viết đoạn mở đề không dễ như thể theo sát từng bước một công thức. Ai (Who) không nhất thiết phải luôn luôn đi theo sát “vấn đề gì” (What). Điều này tùy thuộc vào diễn biến xẩy ra.   Nếu đó là một tai nạn xe hơi và bốn người đã bị thương, đoạn mở đề có thể là: "Bốn người đã bị thiệt mạng hôm qua khi một chiếc xe hơi bị trôi tuột khỏi một đoạn đường ngập nước trong thành phố Hồ Chí Minh."   Nếu tai nạn xẩy ra vì lụt lội, đoạn mở đề có thể là: "Mưa lớn và lũ đã cuốn trôi một chiếc xe hơi khỏi một con đường trong thành phố Hồ Chí Minh hôm qua, khiến cho bốn người bị thiệt mạng."   Nếu có một viên chức hàng đầu trong xe, đoạn mở đề sẽ chú trọng đến chữ Who (ai): "Thứ trưởng tài chính, ông XXX, đã bị thiệt mạng trong một tai nạn xe hơi tại thành phố Hồ Chí Minh hôm qua."   Nếu địa điểm xẩy ra tai nạn khác thường, bạn nên chú trọng đến Where (ở đâu): "Một chiếc xe hơi đâm vào một ngôi chùa nổi tiếng tại thành phố Hồ Chí Minh hôm qua sau khi người lái xe bị lạc tay lái."   Bạn phải tự nghĩ xem khía cạnh nào của diễn biến là quan trọng nhất.   Chọn ‘góc cạnh’   Đôi khi không có cách duy nhất nào được coi là đúng để bắt đầu một câu chuyện. Có thể có nhiều điểm cùng đáng lưu ý, hay nhiều ‘góc cạnh’ có thể chọn cho câu chuyện.   Thí dụ, bạn tham dự một cuộc họp báo của bộ trưởng tài chính. Nếu ông đọc một bài diễn văn loan báo một chính sách quan trọng nào đó, tất nhiên bạn bắt đầu câu chuyện ở điểm đó. Nhưng lần này, ông không nói điều gì đặc biệt nổi bật hay mới mẻ. Bạn có thể chọn viết về nhiều khiá cạnh khác nhau mà ông đã nói tới. Bạn có thể bắt đầu với sự lạc quan của ông về đà tăng trưởng GDP cho năm tới, hoặc các nhận xét của ông về kiểm soát lạm phát, hoặc về giao thương với Trung Quốc. Bất cứ góc cạnh nào vừa kể cũng có thể làm cho câu chuyện hay.   Hoặc nếu viết về dịch sốt rét bùng phát tại biên giới Thái Lan-Myanmar, bạn có thể viết từ quan điểm của nạn nhân bệnh sốt rét, hay của các bác sĩ và nhân viên cứu trợ đang tìm cách chặn đứng đà lây lan của dịch bệnh, hoặc của các nhà khoa học đang nghiên cứu về căn bệnh để tìm một phương thuốc chữa trị sốt rét hữu hiệu hơn.   Khi bạn đang tìm cách quyết định nên mở đầu với góc cạnh nào, một trong các câu hỏi bạn phải tự hỏi là: Ai thực sự là độc giả của báo mình? Họ có phải là các độc giả thuộc loại đại chúng? Các độc giả học thức? Chuyên gia? Người nước ngoài? Hãy chọn góc cạnh đáng lưu ý nhất và đáng nói nhất cho những độc giả đặc biệt của bạn.   ("Cẩm nang viết tin" của Peter Eng và Jeff Hodson)

Cú đêm

6h sáng tôi đi ra ngoài nhà vệ sinh đánh răng. Phòng của Quang Sáng vẫn thắp đèn. Chiếc đèn được thắp suốt từ chập tối hôm qua. Phải 30 phút sau đèn mới tắt và cửa sẽ đóng đến khi gần 12h, tới giờ đi học mới được chủ nhân của nó mở ra.

Quang Sáng là sinh viên khoa kỹ thuật môi trường của trường ĐH Kiến Trúc HN. Mọi người trong xóm đều không còn lạ gì với "anh chàng bảo vệ giấc ngủ của xóm" tận tụy này. Thức thâu đêm đố có thằng trộm nào dám bén mản vào xóm lấy trộm đồ, cho dù hiện này trộm cắp hành hạ sinh viên đến mệt mỏi. 

Là "già làng" trong xóm và trong cả lớp ở khoa mình, nhưng mọi người đều ấn tượng với Quang Sáng về cá tính và phong cách sống của mình. Tốt cũng có mà xấu cũng có và khá được mọi người trong lớp yêu quí.

Hiện giờ thì thức đêm như đối với Quang Sáng như là ban ngày đối với một người sống giờ giấc. Nó đã được coi là lịch sinh hoạt "tự nhiên" của mình. Có lần tôi hỏi anh cho biết: "Mấy hôm nay anh định đi ngủ sớm nhưng không tài nào ngủ được."

Quả thật là rất khó để tìm lại lịch sinh hoạt tự nhiên cho dù Quang Sáng cho biết:" Chỉ có bắt đầu từ năm nay anh mới thế. Không biết tại sao năm nay mình lại đổ đốn thế không biết."

Đó là hệ quả tất yếu của những ngày thức đêm để chơi game, xem phim...Để tìm lại lịch sinh hoạt như mong muốn thì phải có quyết tâm cùng với sự giúp đỡ của người khác. Điều quan trọng nhất là phải thay đổi giờ giấc làm việc và nghỉ nghơi.

Sinh viên trường Kiến Trúc được coi là những người có tính cách nghệ sĩ, cũng một phần do đặc thù của nghành học và truyền thống của trường. Cho nên một số bạn cho biết làm việc về đêm yên tĩnh mới có nhiều cảm hứng. Tuy nhiên cần xem xét lại giờ giấc sinh hoạt của mình nếu không muốn sau này ra trường ôm trong mình một đống bệnh.

(Bài viết của dinhhungenvir, đùa vui một chút a.sáng đừng oán trách nhé)

Chelsea bị loại khỏi Champion league. Buồn và Tiếc!

Phút thứ 93 của trận bán kết Champion League tỉ số đã được san bằng 1-1, Người nghi bàn là Iniesta. Một cú sốc thực sự đối với những fan của Chelsea! Với hàng tá cơ hội đặc biệt là những tình huống phạm lỗi của hậu vệ Barceola mà trọng tài đã ngoảnh mặt làm ngơ trong suốt cả trận đấu. Không một quả penaty nào được thực hiện.

Các fan của chelsea đã thật sự có một ngày khó quên nhưng trong đau buồn và tiếc nuối. Sau trận thua Manchester United ở bán kết Champion League ngay tại sân nhà. Một cổ động viên của Arsenal đã tự tử vì đặt hy vọng quá nhiều vì đội bóng con cưng của mình. Nhưng họ thua tâm phục khẩu phục còn Chelsea thì khác. Có thể nói đây là một cái chết oan uổng.

Ngày hôm sau hàng loạt tờ báo đểu đưa tin về trận đấu giưa hai đội bóng đến từ đảo quốc sương mù và xử sở của bò tót. Hàng loạt những cầu thủ của Chelsea đều lên tiếng chỉ trích vị trọng tài người Na Uy. 

"Trọng tài Tom Henning Ovrebo đã bị mua chuộc. Không hiểu ông ta là một trọng tài hay là một kẻ cắp nữa”, Bosingwa phát biểu trên RTP.

“Không có gì để nói về bàn thắng của Barca, nhưng Ovrebo đã cướp đi của chúng tôi tới 4 quả penalty”.

Và ngày cả một huấn luyện viên được coi là ít nói và "hiền lành" như HLV Hiddink cúng phải lên tiếng: “Có ba trong bốn tình huống rất rõ ràng mà ai cũng thấy rằng lẽ ra chúng tôi phải được hưởng penalty. Tôi không thể diễn tả cảm xúc thật sự của mình bây giờ, nhưng đó thật sự là điều bất công. Nếu Chelsea ghi thêm bàn thắng, trận đấu đã được định đoạt rồi”.

Các fan quá khích của Chelsea còn đòi lấy mạng vị trọng tài này. Những thông tin cá nhân của ông ta đã được đưa lên mạng để mọi người có thể tìm đến. Tất nhiên hành động này đã bị BHL Chelsea yêu cầu ngừng lại.

Trọng tài Tom Ovrebo điều khiển trận đấu sau mấy ngày biệt tăm dưới sự chỉ trích của các báo, các fan của Chelsea và CLB Chelsea cuối cùng cũng đã lên tiếng. Ông nói: "Tôi sẽ không bình luận về những gì diễn ra tại Stamford Bridge ngày hôm đó". Thay vào đó, Ovrebo nói về mục tiêu cũng như tình cảnh của ông hiện tại: "Mối quan tâm số một với tôi bây giờ là những trận đấu sắp tới ở giải Nauy cũng như tương lai. Tôi có cảm giác mình được biết đến nhiều hơn sau những gì diễn ra hôm 6/5. Rất nhiều người nhận ra và chỉ về hướng tôi".

Thật bất ngời khi không có một lời xin lỗi nào được đưa ra mặc dù Tom Ovrebo đã nhận những lỗi cầm còi của mình trong một trận đấu được coi là rất quan trọng này. Đó là những pha bóng rất rõ ràng mà lẽ ra các cầu thủ của Chelsea phải được hưởng penaty. Rất rõ ràng và nhiều trong suốt trận. Có những ý kiến cho rằng UEFA giật dây đằng sau vì họ không muốn một trận chung kết Champion League toàn Anh được diễn ra lần thứ 2 liên tiếp.

Cần phải chọn lưa kỹ lưỡng những trọng tài có năng lực thật sự mới có thể được bắt những trận đấu quan trọng của Champion League. Đấy quả thực là một điểu đáng tiếc với Chelsea khi nếu công bằng thì có lẽ giờ họ đang chuẩn bị tốt nhất cho trận chung kết ở Rome.

                                                                                                          

(Bài viết của dinhhungenvir)                                                                                                                 

Luật xa gần

Có hàng ngàn sự kiện, chứa đựng hàng ngàn thông tin, diễn ra mỗi ngày. Không một độc giả nào có thể theo dõi tất cả các sự kiện đó. Vì vậy, việc đầu tiên là họ sẽ lựa chọn chúng. Những sự kiện nào hấp dẫn họ, liên quan đến họ, cần thiết cho họ là những sự kiện gần gũi họ nhất. Điều này được gọi là luật xa gần, bao gồm nhiều yếu tố.

Tính thời sự
Người ta thường quan tâm tới những sự việc, sự kiện, tình huống diễn ra ở thời điểm hiện tại. Quá khứ cũng như tương lai không hấp dẫn bằng, ngoại trừ tương lai gần. Thứ tự ưu tiên là: hôm nay và ngày mai, rồi mới đến hôm qua, cuối cùng là ngày kia và hôm kia.
 
Những nội dung chủ yếu cần đọc trong một bài báo (tít, sapô, mở đầu…) cần làm nổi bật những thông tin về hiện tại hoặc tương lai cũng như kết quả của sự kiện. Cần tránh nói đến quá khứ trong tít. Bài báo cần bắt đầu bằng kết quả hoặc sư kiện hiện tại, sau đó mới đề cập đến nguyên nhân, nguồn gốc. Nói cách khác, hãy đảo ngược trật tự thời gian.
 
Bản năng cơ bản
Tất cả những gì liên quan đến con người đều thu hút sự chú ý: bản năng sinh tồn, tình yêu, niềm vui sướng, cái chết, hận thù, bạo lực… Người viết cần cố gắng làm nổi bật trong bài báo của mình những khía cạnh sống động nhất, nhân văn nhất của sự kiện. Cái cụ thể cần được đặt trước cái trừu tượng, cái chính xác đặt trước cái chung chung. Những khía cạnh về con người cần phải được xuất kiện ngay trong tít. Mở đầu cần phải sống động, không giáo điều.
 
Khoảng cách địa lý
Người ta ai cũng có gốc gác từ một nơi nào đó: một thành phố, một vùng… Ai cũng gắn bó sâu nặng với văn hóa địa phương nơi mình sinh ra, lớn lên và đang sinh sống. Vì vậy, độc giả thường quan thâm tới những gì gần gũi về mặt địa lý với họ: thành phố của họ, vùng của họ, đất nước họ… Thông tin càng xa thì càng ít gây chú ý, trừ một số trường hợp: họ có người thân đang sống ở vùng đó hay đất nước đó chẳng hạn.
 
Kết hợp hai yếu tố "bản năng cơ bản" và "địa lý", ta sẽ được "luật kilômét chết": đặt xuống hàng thứ yếu những sự kiện diễn ra ở xa cho dù có giật gân đến đâu, ưu tiên sự kiện ở khoảng cách gần et có tình gần gũi, ngay cả khi số nạn nhân ít hơn. Càng có nhiều người chết và sự kiện càng ở gần thì các phương tin truyền thông càng nói đến, vì công chúng quan tâm đến sự kiện. 
 
Tính gần gũi về mặt xã hội-nghề nghiệp hay văn hóa-xã hội
Người ta luôn có nhu cầu thông tin về nghề nghiệp của bản thân hay tổ chức mà mình làm việc. Nhu cầu đó có tính chất tình cảm, nhưng đồng thời có tính chất công việc: người ta muốn có một tờ báo chuyên ngành hoặc những chuyên mục riêng mang lại thông tin cần thiết về nghề của họ, về sự nghiệp hay về cuộc sống của họ. 
 
Mong muốn được gắn bó với một nhóm người về mặt văn hóa-xã hội cũng giống như mong muốn được ở trong một nhóm có cùng chung sở thích. Phổ biến nhất là sự gắn kết qua tôn giáo và các đảng phái. Sau đó phải kể đến công việc, giáo dục, đời sống gia đình, giải trí, các hiệp hội, chính trị, công đoàn…
 
Luật xa gần có ý nghĩa với tất cả những gì liên quan đến những lo toan thường nhật. Từ công việc bếp núc, chuyện học của con cái, quần áo hạ giá, tivi, cho đến xe cộ.
 
(Fabienne Gérault, Đại học Báo chí Lille, Pháp)

Bí quyết để có tin bài hay

Gần 7 giờ tối, hai phóng viên của tôi mới chìa ra trước mặt hai bài viết thật dài. Chỉ đọc lướt qua, tôi đã thấy ngại. Không phải vì bụng đói muốn về, cũng không sợ muộn, mà chỉ vì hai bài viết đều... chán quá. "Bài hay thì hiệu đính cũng hứng thú hơn," tôi bảo. Nhưng làm thế nào để có bài hay?

Dưới đây là một số bí quyết trong cuốn "Cẩm nang viết tin" của Peter Eng và Jeff Hodson, Quỹ Tưởng niệm Báo chí Đông Dương phát hành.

Nền tảng: Thu thập thông tin

Để viết tin hấp dẫn phải chú ý tới nhiều vấn đề, nhưng trước hết, phải công nhận một điều là sẽ không thể viết hay được nếu không làm tốt công việc thu thập thông tin. Phải làm công tác phóng viên tốt thì mới hiểu rõ được vấn đề định viết. Thu thập thông tin đầy đủ sẽ có được nhiều chi tiết và trích dẫn để làm cho bài viết có tác động mạnh.

Muốn làm cho bài viết trở nên sống động thì phải dùng những trích dẫn và miêu tả mạnh, những mẩu chuyện và ví dụ về con người thực cũng như những chi tiết cụ thể mà độc giả có thể hiểu, nghe hoặc sờ thấy ngay, thay vì những quan niệm mơ hồ, chung chung. Muốn được như thế thì phải quan sát kỹ khi đi lấy tin.

Làm rõ, đơn giản hóa

Đơn giản là một trong những điều thiết yếu cho một bài viết hay. Để đơn giản thì nên dùng cách viết trực tiếp, sử dụng cấu trúc chủ ngữ-động từ-tân ngữ. Phải cô đọng và không dùng những từ ngữ không cần thiết. Nên sử dụng ngôn ngữ hằng ngày, tránh dùng thuật ngữ vì đó là những ngôn ngữ chuyên ngành, ít người hiểu được. Tránh dùng những ngôn từ sáo rỗng - những câu được sử dụng quá nhiều đến mức chúng chẳng còn ý nghĩa gì nữa. Ví dụ "những trại tị nạn trải dài," "những khu du lịch sang trọng" và "sự bất ổn chính trị được khơi mào bởi những tiên đoán."

Nếu thấy khó viết thì cứ coi như mình đang kể câu chuyện đó cho một nông dân nghèo ở vùng quê, hoặc cho ông chú mình bán hàng ở chợ. Bạn sẽ kể chuyện đó cho họ như thế nào?

Đừng viết những câu dài, phức tạp. Đừng đưa hơn 1 ý vào trong một câu. Hãy sử dụng những từ ngữ dễ hiểu. Đừng cố gây ấn tượng với độc giả bằng những từ đao to búa lớn. Ví dụ, thay vì nói "phục viên hóa" thì có thể nói "giảm quy mô quân đội." Tuy nhiên, đơn giản hóa cũng có nghĩa là sử dụng những từ ngắn hơn thay cho những từ dài. Ví dụ "diện tích phòng ở" có thể thay cho "diện tích nơi cư trú."

Nếu thấy khó viết thì cứ coi như mình đang kể câu chuyện đó cho một nông dân nghèo ở vùng quê, hoặc cho ông chú mình bán hàng ở chợ. Bạn sẽ kể chuyện đó cho họ như thế nào? Bài viết hay có đặc điểm là tự nhiên và mang tính chất hội thoại, cứ thể như là mình đang nói (nhưng không phải là văn nói). Đừng cố gây ấn tượng với độc giả bằng cách hành văn của mình. Nghĩa vụ của bạn là làm một liên lạc viên, một người kể chuyện.

Sử dụng những động từ và danh từ mạnh

Nhạc đám cưới đang xập xình hay đang bùm bùm? Nền kinh tế đang được cải thiện hay đang bật dậy?

Hãy sử dụng nhưng động từ cụ thể và động từ chủ động thì tốt hơn động từ bị động. "Cảnh sát đã bắt kẻ tình nghi" tốt hơn là "kẻ tình nghi đã bị cảnh sát bắt." Danh từ cụ thể tốt hơn là chung chung, không rõ. "Một cậu bé 15-16 tuổi" thì tốt hơn là nó "một thanh niên". Tránh sử dụng quá nhiều tính từ và phó từ bổ nghĩa. Thường thì chúng chỉ làm cho câu dài thêm chứ ít có tác dụng.

Những động từ và danh từ mạnh để lại cho độc giả một ấn tượng khó quên. Nhưng đừng có nói bốc lên. Không phải tất cả những cuộc tranh cãi giữa các chính trị gia đều là những "cuộc chiến nẩy lửa". Đôi khi chỉ là những tranh cãi bình thường. Không phải khó khăn nào đối với Chính phủ cũng là một "cuộc khủng hoảng". Cũng có lúc chỉ là một trục trặc.

Chỉ ra, chứ đừng bảo

Hãy sử dụng những chi tiết và ví dụ cụ thể để minh hoạ cho ý chung chung, và sử dụng những từ cụ thể bất cứ khi nào có thể:

• Đừng nói công viên "đẹp lắm". Từ đó mơ hồ khó hình dung. Đẹp như thế nào? Hãy miêu tả hoa lá, cây cối, ao hồ, màu sắc, mùi hương.


• Đừng nói nhà "cũ". Hãy chỉ cho họ thấy bằng cách miêu tả lớp sơn đã bong tróc, chiếc cổng gỉ sắt và cửa kính vỡ.


• Đừng nói là người bán rau rất "vui". Hãy tả bà ấy nở nụ cười tươi tắn trên khuôn mặt như thế nào.

Để có tin hay thì phải dựa vào quan sát tốt, làm cho độc giả cảm thấy cứ như là đang được chứng kiến sự việc. Làm cho họ thấy, nghe, cảm và hiểu được. Quan trọng là phải thấy mọi người đang làm gì. Tin bài hay, đặc biệt là bài phải diễn tả được hành động của nhân vật để độc giả hình dung ra toàn bộ khung cảnh đang chuyển động.

Seng Sophoan, một sinh viên báo chỉ ở Campuchia, tả một cô bé 17 tuổi nhớ lại mình đã bị bán đến nhà chứa như thế nào. Có thể chỉ cần viết "cô gái khóc," nhưng không, phóng viên đó diễn tả hiệu quả hơn nhiều: 

Sok Na túm lấy tay áo dài của chiếc áo màu nâu để lau giọt nước mắt.

Xử lý con số

Con số quan trọng vì nó làm cho người đọc tin vào bài viết. Nếu bạn đang viết một bài về sự lây lan của virus HIV, bạn đọc sẽ muốn biết có bao nhiêu người mắc virus này. Nhưng con số chẳng có ý nghĩa lắm nếu nó không được so sánh với những con số khác. Nếu kể bao nhiêu trường hợp mắc AIDS năm nay, thì nên so sánh với số liệu năm ngoái. Rồi so sánh cả hai con số với toàn bộ dân.

Tương tự đối với ngân sách. Tất cả các tin, bài viết về ngân sách mới của một cơ quan thì nên so sánh nó với ngân sách năm ngoái. Cao hơn hay thấp hơn và là bao nhiêu? Nếu là số liệu quý I thì so nó với quý I năm ngoái.

Đưa con số không thôi chưa đủ. Cần phải giải thích lý do đằng sau sự thay đổi con số đó. Vì sao tỷ lệ nhiễm AIDS tăng? Vì sao ngân sách năm nay cao hơn? Không có các câu trả lời này, con số hầu như chẳng có mấy ý nghĩa.

Phải biết chọn số liệu và cẩn thận khi sử dụng. Vì bài có quá nhiều số liệu sẽ khiến độc giả ngủ gật ngay.

Xem liệu bạn có còn thức nổi mà đọc đoạn trích lấy từ một cái tin viết về việc sản xuất lúa mùa mưa ở Lào như sau hay không:

Houaphan đã gieo cấy được 9.000 ha lúa, tương đương với 80% trong tổng số, Sayaboury 11.700 ha, tương đương với 53,9% trong tổng số, Phongsaly 2.300 ha, tương đương với 40% trong tổng số, Xieng Khuang 12.555 ha, tương đương 85% trong tổng số, Khammuan 35.800 ha tương đương 50% trong tổng số, Savannakhet 85.000 ha, tương đương 79% trong tổng số, Saravan 30.000 ha, tương đương 64% trong tổng số, Champassak 46.000 ha, tương đương 56% trong tổng số, Attapeu 8.000 ha, tương đương 60,6% trong tổng số.

Chỉ có độc giả nghiêm túc nhất mới đủ kiên nhẫn để đọc tiếp. Quá nhiều con số. Tốt hơn là để những con số đó trong một bảng riêng.

Có thể bạn đã thu nhặt được nhiều dữ liêu, nhưng đừng có đưa cả nội dung cuốn vở ghi vào trong bài. Chỉ sử dụng những con số quan trọng nhất. Nếu có thể thì làm tròn số. Thay vì nói 11.235.684 người, thì viết "11,2 triệu." Thay vì nói "48,75% du khách là người Nhật" thì viết "gần nửa."

Đọc thêm: - 10 bước giúp cải thiện các bài kinh tế - Viết bài kinh tế thế nào cho hay?  - Các thủ thuật viết tin kinh tế

Đôi khi con số rất khó hiểu trừ khi được so sánh với những cái khác mà chúng ta có thể hình dung. Ví dụ, cơ thể con người có hàng chục nghìn km mạch máu. Rất nhiều, nhưng khó tưởng tượng. Thử viết, "Cơ thể con người có nhiều mạch máu đến nỗi chúng có thể quấn quanh hành tinh này hai lần nếu được nối lại với nhau". Lúc ấy, con số trở thành một bức tranh và dễ tưởng tượng hơn.

Một phóng viên được bảo rằng những thanh sắt trong một tòa nhà lớn được kéo mạnh tới mức chúng tạo ra một lực 4 triệu kg. Nhưng 4 triệu kg có nghĩa gì? Anh ta hỏi một kỹ sư và người đó nói rằng: Như vậy sẽ giống "độ nặng của 220 chiếc xe con chồng lên nhau." Sự so sánh như vậy giúp độc giả dễ hình dung ra lực đó mạnh như thế nào.

Nhịp điệu và sự đa dạng

Viết hay có giai điệu của nó. Ví dụ:

Đầu tiên có Cuộc cách mạng Xanh
Bây giờ là Cuộc cách mạng Gen

Bou Saroen, phóng viên tờ Phnom Penh Post (Bưu điện Phnôm Pênh) đã viết phần mào đầu này cho một bài về sự thay đổi của nông nghiệp Thái Lan.

Rất có vần điệu. Hai câu có cùng một cấu trúc. Vì vậy làm nổi lên sự khác biệt giữa các từ chính: xanh và gen. Phần mào đầu này được dựng lên một câu chuyện về lương thực trồng từ hạt đã được biến đổi gen bằng phương pháp khoa học.

Điều quan trọng là phải biết thay đổi độ dài của các câu. Viết một câu dài cũng được nhưng nó phải xuôi và đưa tới cho độc giả những thông tin quan trọng và lý thú. Tiếp đó là một câu ngắn để tránh nhàm chán.

Giọng văn

Giọng văn của bài viết nên thích hợp với câu chuyện. Nếu viết về một tai nạn làm chết nhiều nạn nhân thì giọng văn nên nghiêm túc. Nếu viết một bài về một người đàn ông bán khỉ nhựa kiếm sống thì giọng văn nên nhẹ nhàng thoải mái.

Viết lại

Khi đã hoàn thành với phần nháp của bài viết, đừng vội thoả mãn. Hãy lướt lại câu chuyện một lần nữa. Tự biên tập và hãy đánh giá thật khắt khe với mình. Cần tự hỏi: mình có thể làm cho nó rõ hơn không? Có thể làm cho nó đơn giản hơn nữa không?

Sách phong cách (Style Guide)

Có những điều đúng sai trong ngữ pháp và chính tả. Nhưng đối với từ và cấu trúc thì không nhất thiết. Có nhiều cách ngắt câu. Để thống nhất thì các cơ quan báo chí nên có cuốn sách về nguyên tắc chính tả, chấm câu, con số, v.v... Theo cuốn sách đó, mọi phóng viên và biên tập viên trong đơn vị sẽ viết đúng theo một cách. Tờ báo đó sẽ chuyên nghiệp hơn./.

Kỹ năng viết bài cho tạp chí

Mỗi tờ báo có văn phong riêng, mỗi người viết có cách thể hiện của mình và mỗi loại hình báo chí cũng đòi hỏi lối viết khác nhau. Và còn một thực tế nữa là các biên tập viên khác nhau thì có gu khác nhau. Một bài viết văn hoa của bạn có thể được khen ngợi lần này nhưng cũng có thể bị bỏ đi lần sau. Đừng thất vọng.

Có hai yếu tố chung cho tất cả các bài viết cho tạp chí, đó là bố cục và độ dài.

Bố cục

Một bài báo hay, cũng giống như một vở kịch hoặc một cuốn tiểu thuyết, có mở đầu, phần thân và phần kết. Khi đọc một bài báo như vậy, bạn sẽ nhận thấy tác giả biết mình đang đi tới đâu và anh ta đã dự kiến được phần kết trước khi bắt đầu viết đoạn đầu tiên.

Lời khuyên 1: Khi đọc phần ghi chép của mình, bạn hãy tìm ra thông tin có thể làm phần mào đầu và thông tin có thể làm tít phụ. Nếu có thể tìm được những thông tin này thì bạn có thể viết bài nhanh hơn nhiều. Nhiều bài báo hay kết thúc bằng cách nhắc lại một điểm đã đề cập trong mào đầu. Cách viết như vậy giúp bài báo có tính nhất quán.

Lời khuyên 2: Dành nhiều thời gian cho phần mào đầu. Tất nhiên đây là đoạn quan trọng nhất của bài báo và nếu mào đầu hay thì nhiều khả năng phần còn lại của bài báo sẽ suôn sẻ.

Lời khuyên 2a: Đối với một bài ngắn 100 dòng (2 cột) hoặc ít hơn, bạn phải vào đề câu chuyện càng sớm càng tốt. Điều này có nghĩa là chậm nhất phải nói được phần cốt yếu của câu chuyện vào phần cuối của đoạn một hoặc phần đầu của đoạn hai. Bạn không có thời gian để miêu tả hay phân tích dài dòng. Dưới đây là một ví dụ về một bài báo hai cột có mào đầu hay:

Một vũ khí siêu âm dưới hình thù một chiếc ống nhòm đã gây choáng váng cho cuộc đua ngựa nổi tiếng Royal Ascot, khiến con chiến mã hất ngã người đua và thua cuộc. Hành động bẩn thỉu này hóa ra là một âm mưu rửa tiền buôn lậu ma túy. Điều tưởng như một âm mưu trên đường đua này lại là tiêu điểm của một phiên tòa hình sự mở tại Luân Đôn vào tuần trước.

Lời khuyên 2b: Đối với những bài dài hơn, khoảng 150 dòng (3 cột) hoặc hơn, bạn có thể thử viết một mào đầu miêu tả một khung cảnh có thể cho độc giả biết sắc thái của sự kiện. Ví dụ:

Khi cơn mưa giấy kim tuyến đổ từ trên trời xuống, nhà tiểu thuyết nổi tiếng nhất Peru bước lên một sân khấu ọp ẹp ở trung tâm Lima. Trước mặt ông, đám đông chừng 25.000 người đang vẫy cờ đỏ-trắng của Peru và hát: “Tự do! Tự do! Tự do!” và sau đó họ bắt đầu hét tên ông “Mario! Mario! Mario!”

Lời khuyên 2c: Cũng có thể mở đầu bằng một câu chuyện. Ví dụ:

Khi đang còn là một học sinh trung học ở Chicago, Bob Fosse đã tiên đoán cuộc đời mình sẽ thú vị nhưng ngắn ngủi. “Tôi luôn nghĩ rằng tôi sẽ chết ở tuổi 35” ông nhớ lại - “Điều này thật lãng mạn. Mọi người sẽ tiếc thương tôi: “ôi! một tài năng trẻ!”

Lời khuyên 2d: Bạn cũng có thể bắt đầu bằng một câu trích dẫn, nhưng câu nói này phải nêu được ý. Ví dụ:

Napoleon từng nói: “Một đội quân đi chinh chiến bằng cái dạ dày của mình.” Nhưng đó là trước khi dăm-bông hộp được sáng chế.

Lời khuyên 2e: Cần tránh mào đầu bắt đầu bằng một thời gian trong quá khứ. Đừng viết “Vào ngày 4/7/1960, lá cờ của Mỹ lần đầu tiên đã được kéo lên tại pháo đài McHenry…” mà hãy viết “Ba mươi năm sau ngày lá cờ của Mỹ được kéo lên tại …”

Lời khuyên 2f: Cần tránh mở đầu với từ “đó là”, ví dụ như “đó là một đêm tối trời và mưa bão.” Không có gì sai khi dùng “đó là”, nhưng từ này thường được dùng quá nhiều.

Lời khuyên 3: Phác thảo bài viết. Một số phóng viên giàu kinh nghiệm không cần phác thảo trên giấy trước khi viết, đặc biệt là đối với một bài ngắn, nhưng hầu hết phóng viên làm việc này. Chỉ cần một danh sách đơn giản các vấn đề được viết theo trật tự mà bạn dự kiến sẽ đề cập là đủ. Việc mất thời gian xây dựng trình tự cho bài viết sẽ tiết kiệm cho bạn rất nhiều thời gian khi thực sự bắt tay vào viết, bởi vì rất nhiều bài báo, đặc biệt là những bài do bạn tự đi tìm tư liệu, cần phải sắp xếp các sự kiện không liên quan với nhau theo một trình tự. Khi đã dựng được khung cho mớ thông tin hỗn độn thì bạn sẽ dễ dàng quyết định giữ lại thông tin gì, và loại bỏ thông tin gì.

Lời khuyên 3a: Trước khi viết phác thảo, hãy quên hẳn quá trình đi thu thập thông tin và cố gắng xem xét câu chuyện với tư cách là một độc giả không biết gì (hoặc một biên tập viên). Hãy chọn ra những sự kiện, những khía cạnh và những kết luận của câu chuyện mà bạn cho rằng sẽ hữu ích nhất cho một người không hiểu biết gì về chủ đề này. Bằng cách tách mình khỏi quá trình thu thập thông tin, bạn có thể tránh được việc bị rối trước đống thông tin do chính mình thu được. Bạn cũng có thể tìm ra những thuật ngữ hoặc tình huống cần phải giải thích thêm cho độc giả.

Lời khuyên 3b: Việc phác thảo bài viết giúp bạn khống chế số lượng từ của bài báo. Một đoạn trung bình của một bài trong tạp chí TIME được giới hạn trong khoảng 20 dòng. Nếu bạn được giao viết một bài 100 dòng, bạn chỉ được viết năm đoạn. Theo định nghĩa thì mỗi đoạn chỉ được đề cập tới một vấn đề nên bạn sẽ có 5 vấn đề quan trọng. Trừ đoạn mào đầu, bạn còn bốn đoạn. Vậy nên khi xem lại phần ghi chép của mình, hãy chọn ra 4 vấn đề quan trọng bạn muốn đề cập và sắp xếp chúng theo một trật tự logic. Đây chỉ là một gợi ý. Có thể bạn có những phương pháp hay hơn của riêng mình.

Lời khuyên 3c: Trong một bài dài 100 dòng hoặc hơn, bạn nên dành một hoặc hai câu giải thích cho độc giả biết tại sao bài báo này lại quan trọng và tại sao độc giả nên đọc nó. Câu “quảng cáo” này thường nằm ở đoạn hai hoặc đoạn ba của bài viết. Bạn phải chèn câu “quảng cáo” này vào mà vẫn giữ mạch bài viết. Đối với các bài 150 dòng hoặc hơn, hoặc những bài về các vấn đề phức tạp, thì cần phải có riêng một đoạn tự “quảng cáo”.

Độ dài 

Các bài của tạp chí thường rất ngắn. Vì vậy phóng viên buộc phải nén thông tin vào rất ít dòng. Điều này có nghĩa là không có chỗ cho các câu văn hoa sáo rỗng.

Lời khuyên 4: Cố gắng viết càng cô đọng càng tốt, cố hết sức để chọn lựa những thông tin phù hợp. Và cần phải rõ ràng. Tránh những câu không có ý nghĩa hoặc không có thông tin

Nếu bạn không muốn bị biên tập viên đảo lộn bài viết của mình, hãy viết bài với những thông tin cụ thể và xác thực tới mức không thể nào thay đổi bài viết mà không giảm đáng kể sức nặng của câu chuyện.

Một số lời khuyên khác

- Không đưa các thông tin quan trọng vào các mệnh đề phụ.
- Nên chọn câu chủ động hơn là bị động.
- Không kết thúc bài viết bằng một câu trích dẫn nếu có thể tránh được. Một cách hay hơn để kết thúc là nêu lên một sự trớ trêu, hoặc một kết luận thông minh hay một sự kiện thú ví gợi mở về những sự kiện xảy ra tiếp theo. 
- Hãy chú ý khi dùng trạng từ. Hầu hết trạng từ chỉ có nghĩa nhấn mạnh như trong câu “Đó là một đêm rất tối trời và mưa bão.” Từ rất ở đây mang ít ý nghĩa.
- Tránh lặp lại từ. Điều này nghe có vẻ hiển nhiên, nhưng rất nhiều người viết giỏi vẫn mắc phải điều này do không chú ý. Tất nhiên cũng rất nực cười nếu bài viết dùng một loạt từ đồng nghĩa cho một từ quan trọng xuất hiện liên tục trong bài viết, nhưng bạn phải quyết định việc lặp lại từ ở mức độ nào là hợp lý. Đọc to bài viết của mình, tai thường phát hiện ra các từ lặp mà mắt bạn đã bỏ qua.
- Khi dẫn một câu trích trực tiếp, tránh đưa câu trích lặp lại thông tin đã viết. Ví dụ: Các quan chức Mỹ, nhắc lại lời kêu gọi của chính phủ về việc chấm dứt tình trạng lặp lại từ, tuyên bố vào tuần trước rằng “dùng một từ hai lần trong một đoạn văn là không được”. Trong trường hợp này đoạn trích trong ngoặc thuần túy nhắc lại câu giới thiệu. Cách giải quyết hoặc là bỏ câu giới thiệu, hoặc bỏ câu trích.
- Lại nói về trích dẫn, mỗi bài viết nên có vài câu trích. Nói chung, các câu trích ngắn thì hay hơn câu dài. Và càng nhiều trích dẫn càng hay, nhưng sẽ là thừa nếu hơn một người nói về cùng một quan điểm. Các câu trích làm bài viết sống động và hấp dẫn hơn. Tránh những câu trích khẳng định những điều hiển nhiên.
- Khi liệt kê sự việc, đặt chúng theo một thứ tự nhất định: thứ tự chữ cái, thứ tự thời gian,….
- Đọc tạp chí. Việc này sẽ giúp bạn tham khảo cách các nhà báo khác xử lý câu chuyện và các vấn đề trong câu chuyện tương tự như các vấn đề bạn đang phải đối mặt.
- Cuối cùng: Viết lại, viết lại và viết lại. Một bài viết sẽ hay hơn mỗi lần bạn viết lại và thà rằng bạn viết lại để bài viết hay hơn hơn là dành công việc này cho các biên tập viên./.

(Don Morrison, biên tập viên của tạp chí TIME)

Các dạng kết cấu của bài báo

Thử lật giở dăm ba tờ báo ngày hay tạp chí một buổi sáng sẽ thấy đập ngay vào mắt những cái tiêu đề thật kêu, nhưng chỉ vì cái tiếng kêu đó mà ta bị lôi cuốn vào nội dung của bài thì nhiều khi... vỡ mộng. Những bài không đáng gọi là báo chí thì chẳng nói, tức một nỗi là nhiều bài có ý tứ, có thông tin hẳn hoi, vậy mà nội dung cứ rối tinh hết cả lên. Kết cấu kim tự tháp ngược được coi là kết cấu hiện đại và phù hợp với tin, điều đó khỏi phải bàn. Nhưng với các bài viết chuyên sâu - tạm gọi chung như thế cho các loại "feature" thay vì phải phân loại quá chi tiết như cách gọi trong báo chí Việt Nam - thì có nhiều cách để giải quyết vấn đề cho đúng cách nhằm đảm bảo sự hấp dẫn đối với độc giả trong khi vẫn tuân thủ những quy định cơ bản của báo chí.   Với các bài viết chuyên sâu, kể cả phóng sự, chuyện tả tình tả cảnh là thường tình. Nhưng cái dở của nhiều người viết là nhiều khi cứ như thể họ đang... viết văn. Tôi đã đọc không ít bài mà lối kể "con tằm nhả tơ" làm người ta đọc đến tận quá nửa vẫn không hiểu thông điệp chính là gì (xin được không nêu dẫn chứng cụ thể vì... nhiều quá).   Một khi đã xác định được góc độ bài báo, đã chọn lựa thông tin, đã tìm ra thông điệp cốt lõi, thì trước khi viết phải làm dàn ý. Trước một trang giấy dày đặc chữ, với những ý tưởng rối rắm, độc giả sẽ không biết sẽ đi đến đâu và sẽ nản. Vì vậy, lý lẽ của phóng viên phải được sắp xếp sao cho dễ đọc, để độc giả hiểu ngay phóng viên muốn nói gì.    Giảng viên Fabienne Gérault thuộc trường Đại học Báo chí Lille của Pháp nêu lên những cách kết cấu cho bài viết như sau:   Kết cấu kim tự tháp ngược Việc đầu tiên là tập hợp thông tin. Sau đó, sắp xếp chúng. Cách đơn giản nhất là theo thứ tự quan trọng giảm dần. Thông điệp cốt lõi phải được nói ngay ở đoạn đầu. Các đoạn sau phát triển các thông tin bổ sung. Những độc giả không có nhiều thời gian có thể ngừng đọc sau khi đã nắm những thông tin chính. Nhưng cấu trúc này thường khiến kết luận của bài không được hay, vì phần này gồm những thông tin ít giá trị nhất.  Ba quy tắc: * Quên đi bài nghị luận: không làm dàn ý theo kiểu bao gồm mở đầu, thân bài, kết luận, mà bài báo phải đi ngay vào trọng tâm thông tin, cùng với thông điệp chính. Sau đó sẽ đến "như thế nào" và "tại sao". * Mỗi đoạn một ý: không gì gây bực tức cho độc giả hơn là tìm thấy ở dòng thứ 15 một thông tin bổ sung cho dòng thứ 3. Gần như có thể nói rằng mỗi đoạn phải phát triển một ý. * Liên kết giữa các đoạn: luôn thu hút độc giả từ đầu đến cuối. Tránh viết "dây cà ra dây muống", chuyển đoạn một cách chặt chẽ. Điều này giúp tránh đi lan man. Kết cấu thời gian Sắp xếp bài viết theo trật tự thời gian là điều bình thường, nhưng nó làm cho những gì mới diễn ra trở nên xa xôi. Kết cấu này phản lại luật xa gần. Vì vậy, chúng ta có thể bắt đầu bằng tương lai, trong trường hợp này ta sẽ có kết cấu thời gian đảo ngược. Nhưng cách này khó đọc. Cách tốt nhất là trộn hai cách: bắt đầu bằng một dự án quan trọng trong tương lai, hiện tại hoặc quá khứ vừa diễn ra, sau đó quay trở lại kết cấu thời gian.   Kết cấu tổng hợp Kết cấu này tương tự kết cấu một bài phát biểu về lịch sử. Chúng ta bắt đầu bằng sự việc hoặc tình trạng, sau đó nói đến nguyên nhân hoặc kết quả. Kết cấu này đơn giản và logic, cho phép đề cập kỹ một vấn đề mà không làm độc giả chán. Nhưng khó tìm được trình tự thông tin và kết nối các đoạn.   Kết cấu dạng chứng minh Phù hợp với loại bài phân tích, điều tra, bình luận. Phải đề cập đến thông tin chính, sau đó chứng minh bằng một loạt lý lẽ dựa trên các sự việc. Điều quan trọng tìm ra được cấu trúc bài. Cần rút ra những khái niệm của mỗi một loại cấu trúc để tìm ra cấu trúc thích hợp cho bài báo. Cần nhớ là phải tìm ra một trật tự và logic khi kết nối các đoạn.   Mỗi loại kết cấu có điểm mạnh và điểm yếu khác nhau, người viết có thể lựa chọn cho phù hợp với thông tin mà mình muốn truyền tải. Không thể nói kiểu kết cấu nào hay hơn nhưng tất cả đều có điểm chung là theo một logic nhất định để nêu bật chủ đề. Mà ít nhất, nó cũng giúp cho bài viết mạch lạc và độc giả biết điều gì đang chờ họ ở phía trước./.

Những điều cần thiết để có tin hay

Gần đây, một tờ báo trích lời của Tổng Thanh tra Nhà nước phát biểu về một vụ cũng khá ầm ĩ. Sau đó quan chức này tuyên bố ông không hề phát biểu như vậy. Rồi loại tin kiểu "có tin đồn sẽ tăng giá gạo, tăng giá xăng..." cũng xuất hiện không ít trên báo chí Việt Nam.

Chưa dám nói những tin kiểu này góp phần gây bối rối cho xã hội, nhưng chắc chắn nó đi ngược lại những nguyên tắc cơ bản của báo chí.

Thực ra những nguyên tắc cơ bản này luôn là những điều đầu tiên được nhắc nhở đối với bất kỳ nhà báo nào, vậy tại sao tình trạng đăng tin không kiểm chứng, đăng tin đồn, tin với quan điểm thiên vị, thậm chí tin sai, lại nhiều như vậy? 
 
Sau khi đảm bảo nắm vững cấu trúc cơ bản của tin, hãy để ý đến một số yếu tố cần thiết để bài viết được hay. Những yếu tố này gồm có: tin tức chính xác, xác định nguồn gốc của tin, công bằng, cân bằng, không thiên vị và thấu đáo. Diễn đàn Báo chí Việt Nam xin giới thiệu quan điểm của Peter Eng và Jeff Hodson, nêu trong cuốn "Cẩm nang viết tin." 
 
Chính xác
 
Điều quan trọng hơn cả là phóng viên cần phải đưa tin thật chính xác, nếu không, độc giả sẽ không tín nhiệm vào báo của bạn và mua báo khác. Các sai sót có thể làm hại đến các nguồn tin và độc giả. 
 
Không bao giờ nên cho rằng một điều gì đó là đúng. Luôn luôn đặt câu hỏi. Luôn luôn kiểm chứng. Chính xác có nghĩa là luôn luôn lưu ý đến mọi chi tiết. Bắt đầu từ việc đơn giản nhất như: cách đánh vần tên, chức danh và địa điểm. Tiếp đến là việc xác nhận các thông tin chứa đựng trong các thông cáo báo chí, và trích lời một người nào đó thật đúng, hoặc mô tả đúng quan điểm của họ.
 
Có thể bạn nghĩ rằng viết tên sai ‘không quan trọng lắm’ nhưng nếu bạn mắc lỗi này, một độc giả biết cách đánh vần đúng sẽ nghĩ rằng, ‘nếu phóng viên viết tên cũng sai thì không hiểu còn sai thêm những gì nữa trong bài.’ Các nguồn cung cấp tin có thể bực mình nếu bạn viết sai tên của họ. Họ có thể không tin cậy bạn nữa. Hãy hỏi nguồn tin này cách đánh vần, xin họ danh thiếp. Xem trong niên giám điện thoại. Viết là Chuan Leepai hay Chuan Leekpai? Jacky Chan hay Jackie Chan?
 
Một tờ báo có thể gây ra nhiều vấn đề nếu phạm sai lầm. Một tờ báo Campuchia làm cho người dân lo ngại khi đưa tin rằng một loại bao cao su tránh thai có thể đã bị nhiễm vi khuẩn HIV gây ra bệnh AIDS. Chính phủ đã phải mở một cuộc họp báo để bác bỏ tin này. Tờ báo đăng tải lời xin lỗi: ‘Chúng tôi sai lầm trong tư cách phóng viên chuyên nghiệp.’
 
Sai sót là quá tệ khi chúng ta phải vội vã và để kịp hạn ra báo. Nhưng mẵc lỗi lầm chỉ vì bất cẩn hay lười biếng không kiểm lại tin là điều không thể tha thứ được.
 
Kiểm chứng
 
Không bao giờ nên đăng tải những tin dễ gây tranh cãi mà không kiểm chứng. Nếu được, hãy kiểm chứng bằng cách đến tận nơi. Nếu không thể đến được thì yêu cầu những ai chứng kiến tận mắt xác nhận sự việc. Đồng thời, cũng nên xem những tài liệu chứng tỏ sự việc có thật.
 
Trong cuộc chiến tại Campuchia năm 1997, một viên chức tỉnh Siem Reap đã nói với một phóng viên là không hề có vấn đề gì tại nơi đó, ông cho biết chỉ ở Phnom Penh mới có giao tranh. Tuy nhiên, người phóng viên này nghe thấy tiếng súng từ xa vọng lại. Anh đã không tin lời viên chức đó. Anh đến xem tình hình tại nhà thương. Tại đấy, anh gập các bác sĩ đang chữa trị cho một bé trai bị thương vì đạn.
 
Thân nhân của em cho biết, hai nông dân lớn tuổi đã thiệt mạng. Nhưng người phóng viên này không thấy có binh lính nào bị thương. Anh đến bệnh viện quân đội bên ngoài thành phố để xem xét. Tại đó anh thấy có nhiều binh lính bị thương, họ cho anh biết có những người khác bị thiệt mạng nữa. Anh phóng viên liền đến một ngôi chùa để xem, chùa là nơi xác những người chết được hỏa táng.
 
Kiểm chứng cả giấy tờ nữa. Nếu bạn không kiểm chứng, bạn có thể trở thành nạn nhân bị lừa.
 
Một đêm, tờ báo Căm Bốt, Campuchia, nhận được một tờ fax của ai đó nói rằng ông ta là tân chủ tịch của đảng đang cầm quyền. Tờ fax nói các đảng viên đã bỏ phiếu bầu tân chủ tịch đảng trong một buổi họp đặc biệt tại một nơi hẻo lánh trong nước. Tờ báo không kiểm chứng được tin này nhưng vẫn đăng. Đó là một sai sót lớn. Ngày hôm sau, các viên chức trong đảng nói không hề có một buổi họp như vậy.
 
Xử trí như thế nào với các tin đồn là một trong các thử thách khó nhất của người ký giả đang phải gấp rút viết bài cho kịp kỳ hạn. Các chính trị gia và những người khác muốn đề cao quyền lợi riêng của họ thường lợi dụng các phóng viên để nói xấu đối thủ. Không bao giờ nên đăng tải tin đồn. Hỏi thẳng nguồn gốc của tin đó, đòi phải có chứng cớ. Hỏi người bị đồn về thực hư. Nếu không thể kiểm chứng được tin đồn đó là thực, đừng đăng.
 
Các sai sót gây bối rối cho tờ báo và làm hại đến uy tín của báo. Nhưng không phải chỉ có thế. Có thể còn làm cho báo bị tổn hao nữa. Một tờ báo Hồng Kông đăng một bài ngầm ý cho rằng một trong các hoàng tử của quốc vương Norodom Sihanouk không phải là con chính thức của ngài. Quốc vương Sihanouk nói tin này sai và làm hại đến uy tín của ngài. Ngài dọa sẽ kiện tờ báo, đòi bồi thường hàng triệu USD. Nếu một tờ báo nhỏ phải bồi thường một số tiền như vậy, báo sẽ phải đóng cửa.
 
Khách quan
 
Các phóng viên luôn luôn nên tìm cách tường thuật sự thật một cách trung lập và giữ không để ý kiến cũng như tình cảm của mình len lỏi vào bài.
 
Nếu phóng viên pha trộn giữa sự thật và ý kiến riêng, độc giả sẽ không thể coi bài báo là tin chính xác được. Phóng viên nên dành cho độc giả của mình quyền tự có ý kiến, dựa trên sự thật mà phóng viên tường thuật trong tin. 
 
Điều này không có nghĩa là báo của bạn không được có quan điểm về các vấn đề. Báo có quyền làm như vậy, và nên làm. Nhưng, tờ báo phải xác định rõ các ý kiến đó là bình luận, hoặc xã luận, đăng trên một trang riêng, khác với các trang tin tức. Làm như vậy sẽ gia tăng uy tín của tờ báo. 
 
Một bài gần đây đăng trên tờ báo tiếng Campuchia đã gọi một viên chức hàng đầu trong chính phủ là: ‘chỉ biết có tiền... cha đẻ của tham nhũng chẳng khác gì một con cá sấu già cỗi, một nhà độc tài với các tư tưởng quan liêu.’ Bài báo này nói, đây là ‘lời của các viên chức Bộ Phát triển Nông thôn’ nhưng không nêu danh những viên chức đó cũng như không đưa ra bằng cớ nào để chứng minh cho những lời cáo giác của họ.
 
Nhưng không phải chỉ riêng các tin chính trị gặp phải lỗi lầm này. Không may là nhiều phóng viên thường hay thêm ý của họ vào đủ mọi loại tin, kể cả tin xã hội, thể thao, tội phạm, hay ngay cả về tai nạn nữa.
 
Không thể nào tỏ ra vô tư 100% được. Tất cả mọi chúng ta đều có tình cảm và ý kiến gây ảnh hưởng đến cách chúng ta đưa tin và viết bài. Song phóng viên giỏi biết sử dụng tình cảm của mình. Một phóng viên nổi giận khi thấy các vấn đề của nông dân nghèo khổ có thể quyết định viết bài để chia sẻ tình cảm với những người khác và buộc chính phủ phải có hành động. Nhưng cho dù phóng viên có cảm nhận sâu sắc về một câu chuyện nào đi nữa, phóng viên đó cũng vẫn phải viết bài một cách chính xác và công bằng.
 
Cách đây vài năm, nhiều tờ báo Campuchia chỉ đăng tải ý kiến. Nhưng nay, họ đăng thêm nhiều tin tức. Không những chỉ các báo độc lập, mà cả các báo thân chính phủ và chống chính phủ nữa. Đó là vì người dân bây giờ muốn đọc ‘không những chỉ ý kiến, mà còn về những gì xẩy ra ở đâu đó,’ ông Pen Samitthy, chủ biên của nhật báo bán chạy nhất Rasmei Kampuchia (ánh sáng Campuchia), nói vậy. 
 
Xác định xuất xứ
 
Nếu bạn có mặt tại một sự kiện có tính chất thời sự nào đó, bạn chỉ cần viết lại những gì mắt thấy tai nghe tại đó. Nhưng trong nhiều trường hợp, tin của bạn do người khác cung cấp hay từ nơi khác đến. Đó cũng có thể là một lời tuyên bố, một cuộc phỏng vấn, một văn kiện. Vậy phải xem ai đã nói.
 
Cho độc giả biết tin của bạn từ đâu đến gọi là xác định nguồn tin. Nếu độc giả biết tin đó từ đâu đến, họ có thể nhận định xem có nên tin hay không, hoặc tin đó quan trọng như thế nào. Bạn phải ghi rõ xuất xứ những lời trích dẫn, cũng như những lời mô tả hay giải thích về sự kiện mà chính bạn không chứng kiến. Nếu bạn không xác định rõ ràng xuất xứ nguồn tin, người đọc sẽ cho rằng chính phóng viên hay tờ báo là nơi xuất phát ra những tin đó. Xác định nguồn tin thường được đặt ở đầu hay cuối câu. Chỗ đặt tùy theo cách viết và ý trong sáng của bài. Sau đây là vài thí dụ:
 
- Bộ Trưởng Ngoại giao Thái Lan nói quốc gia ông sẽ tiếp tục hợp tác lâu dài với ASEAN 
- Con số du khách nước ngoài đến thăm Malaysia đã tăng gấp đôi trong năm ngoái, theo lời văn phòng du lịch chính phủ.
 
Xác định xuất xứ nguồn tin không làm cho tin đó xác thực nhưng chỉ cho độc giả biết đó là lời của một người khác. Bạn không nên đăng tải bất cứ lời ai nói chỉ vì bạn có thể nêu xuất xứ của lời nói. Bạn không nên trích bất cứ lời nói nào của bất cứ một người nào đó. Trước tiên, nguồn tin phải có thẩm quyền về vấn đề mà họ nói tới. Tiếp đấy, bạn có trách nhiệm kiểm tra lại xem lời nói đó có đúng sự thật hay không. Nếu điều đó không đúng nhưng bạn vẫn trích dùng vì đó là lời của một viên chức cao cấp hay của một nhân vật có tiếng nào đó, bạn phải thêm vào trong bài một câu cho độc giả biết sự thực là như thế nào. Điều này có thể trở thành một vấn đề trong một tình huống dễ gây va chạm, vì người này nói ngược lại với người kia. Bạn nên trình bầy lời của cả hai phía và cho độc giả biết rõ ràng lời nào là của ai.
 
Phóng viên nên ghi xuất xứ các nguồn tin của họ bằng cách dùng tên, chức vụ nghề nghiệp và các chi tiết khác, nếu có. Độc giả càng biết nhiều về nguồn tin, họ càng dễ quyết định xem tin đó có đúng hay không, hoặc họ nên phản ứng như thế nào trước tin đó. Lấy thí dụ, có người nói: ‘nền kinh tế đang bắt đầu cải thiện’. 
 
Người đọc sẽ phản ứng khác đi nếu đó là lời của giám đốc ngân hàng trung ương thay vì của một người chủ tiệm bán hàng. Nhưng bạn không cần phải đề tên hay toàn bộ chức vụ của nguồn tin ngay trên đầu. Nếu tên này không được nhiều người biết đến, hay chức vụ của họ dài dòng, đoạn mở đầu sẽ trở nên khó đọc. Bạn có thể để các chi tiết đó trong đoạn văn thứ nhì. Hãy tránh loại mở đề như sau, đó là tin của một cơ quan thông tin Lào:
 
Người đứng đầu cơ quan nông nghiệp và trồng rừng tỉnh Borikhamsay Bounckham Phommachuk tuyên bố các nông dân trong tỉnh đã bắt đầu gặt lúa vụ mùa mưa vào tháng 10.
 
Đoạn mở đề sau đây của cựu học viên IMMF Parista Yuthamanop cho thấy cách đưa các chi tiết đó vào đoạn văn thứ nhì của bài viết:
 
Ngân hàng Thế giới ngợi khen chính phủ Thái Lan đã đạt được tiến bộ trong việc giảm nghèo và giải quyết các vấn đề trong ngành ngân hàng.
 
Ông Jemal-ud-din Kassum, Phó Chủ tịch Ngân hàng Thế giới tại Đông Á và Thái Bình Dương, nói, ông thấy phấn khởi vì chính sách của chính phủ Thái Lan chú trọng đến người nghèo và đến phương pháp quản lý trong thương nghiệp.
 
Không cần phải nêu xuất xứ của tất cả mọi thứ. Đừng ghi xuất xứ của những lời nói đã rõ ràng quá rồi, dễ kiểm chứng và không gây tranh cãi:
 
- Hàng đống rác chất đầy trên con đường chính tại Pattaya. (rõ ràng quá, do chính mắt phóng viên trông thấy)
- Chỉ có năm công ty liệt kê trên danh sách thị trường chứng khoán non trẻ của Việt Nam (dễ kiểm chứng)
- Nhiều người tại Đông Nam Á bị thiệt hại vì cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu vào năm 1997. (không gây tranh cãi)
 
Có được trích đăng lời nguồn tin hay không
 
Đôi khi nguồn tin giới hạn việc cách thức bạn sử dụng tin của họ cung cấp. Một nguồn tin có thể cho phép bạn dùng tất cả mọi thông tin họ cung cấp và dùng tên của họ trong bài viết. Trong trường hợp đó, cuộc phỏng vấn của bạn được gọi theo tiếng Anh là ‘on the record,’ nghĩa là được trích đăng. Nói chung, một khi bạn đã tự giới thiệu là phóng viên, bạn có thể cho rằng mọi cuộc phỏng vấn đều được trích đăng. Không bao giờ đề nghị để nguồn tin nói ‘off the record,’ nghĩa là không được dùng trong bài. 
 
Đôi khi một nguồn tin có thể nói bạn không được dùng bất cứ điều gì họ nói trong bài viết của bạn. Trong trường hợp đó, cuộc phỏng vấn của bạn bị gọi là ‘off-the record,’ nghĩa là ‘không được đăng’.
 
Nguồn tin có thể có các dữ kiện giúp bạn hiểu một tình huống nào đó, nhưng có thể quá nhạy cảm, không loan báo cho công chúng được. Hoặc điều đó có thể làm cho nguồn tin bị mất mặt hoặc làm hại đến họ nếu bạn đem dùng vào bài viết. Nếu bạn đã đồng ý không dùng các dữ kiện đó trong bài viết, bạn phải giữ lời.

Lúc nào cũng phải chắc chắn rằng bạn và nguồn tin của bạn hiểu rõ các điều kiện của cuộc phỏng vấn.
 
Các nguồn tin vô danh
 
Đôi khi một nguồn tin sẵn sàng cho bạn thông tin nhưng với điều kiện bạn không nêu tên họ là xuất xứ của tin đó trong bài. Có thể bạn phải viết như thế này: ‘theo lời một viên chức chính phủ yêu cầu không nêu danh’. Một nguồn tin như vậy được gọi là tin vô danh.
 
Bạn luôn luôn nên tìm các tin có thể đăng rõ xuất xứ, nhưng có thể bạn cần phải dùng đến các nguồn tin vô danh khi tin đó quan trọng cho bài viết của bạn.

Bạn và nguồn tin của bạn nên thoả thuận trước về cách giới thiệu hay xác định nguồn gốc xuất phát tin của họ. Càng nói rõ càng hay mà không cần phải nêu tên tuổi của nguồn tin. Chẳng hạn, ‘một viên chức cao cấp trong Bộ Tài chính’ hay hơn là ‘một viên chức chính phủ’. Càng nói rõ về nguồn tin, tin đó càng có giá trị.
 
Đừng dùng quá nhiều nguồn tin vô danh. Nếu không nêu tên nguồn tin thì người đó có thể tỏ ra không có trách nhiệm về lời nói của mình. Họ có thể chỉ trích dẫn hoặc đưa ra những nhận xét không đúng về người khác hay về các biến cố nếu họ biết rằng họ sẽ không phải chịu trách nhiệm. Họ có thể muốn nói gì thì nói để giúp ích cho chính đảng hay chủ trương nào đó họ muốn ủng hộ. Bạn càng dùng nhiều nguồn tin vô danh trong bài, giá trị của bài càng giảm đi.
 
Hãng tin Associated Press cho biết họ dùng các nguồn tin vô danh khi các nguồn tin này nói về các dữ kiện có thật, không phải về ý kiến riêng. AP nói họ chỉ dùng tin vô danh trong những tình huống nếu (1) AP biết rõ nguồn tin; (2) nguồn tin ở vào địa vị được biết về tin đó; (3) tin đó tối cần cho bài viết; và (4) không thể nào tìm được ai khác cho biết về tin đó mà ‘cho phép được đăng’
 
Cân đối và công bằng
 
Phóng viên biết rằng trong mỗi câu chuyện đều có nhiều mặt khác nhau. Vì thế họ phỏng vấn nhiều nguồn tin cho bài của họ. Quan trọng nhất là khi họ viết về các vấn đề chính trị hay xã hội, các cuộc vận động bầu cử, hay các diễn biến khác liên quan đến nhiều người có các ý kiến khác nhau.
 
Bài viết của bạn sẽ cân đối nếu bạn cho thấy quan điểm của cả hai phía trong một vấn đề. Bài viết của bạn là công bằng khi không thiên vị bất cứ bên nào.

Điều này không có nghĩa là bạn phải dành chỗ ngang nhau cho mỗi quan điễm. Nhưng bạn phải bao gồm trong bài một điều gì đó cho thấy các quan điểm khác nhau. Một bài về vận động bầu cử không thể nào được coi là công bằng nếu không bao gồm quan điểm của tất cả các chính đảng lớn. 
 
Khi có lời tố cáo nào đó nhắm vào một người, bạn phải để cho người đó có phản ứng. Bạn phải cho họ có cơ hội tự biện minh.
 
Các cơ quan thông tin do chính phủ hay chính đảng kiểm soát cũng phải nên tìm cách cân đối bài viết và tỏ ra công bằng. Nếu không, độc giả sẽ nghĩ rằng bài đó chỉ là để tuyên truyền. Bài viết sẽ uy tín hơn nếu bao gồm một lời đề cập nào đó đến các quan điểm khác cho dù ở cuối bài đi nữa.
 
Trong sáng
 
Nên viết bài cho thật trong sáng để độc giả có thể dễ hiểu. Muốn viết rõ, bạn phải biết suy nghĩ rõ ràng. Bạn phải hiểu về sự kiện đó trước khi viết về các sự kiện đó. Để thực hiện điều này, nên hỏi những câu hỏi khéo và đặt nhiều câu hỏi khéo để tìm được các tin cần thiết. Tiếp đấy, ngẫm nghĩ về các thông tin bạn thu lượm được trước khi viết. Một khi bạn hiểu rõ vấn đề bạn có thể chọn được khía cạnh chính cho đoạn mở đề. Tiếp đấy, bạn có thể sắp xếp các chi tiết cho mạch lạc. 
 
Trong sáng nghĩa là dùng các từ đơn giản để người thường cũng hiểu được. Tránh dùng thuật ngữ, hay những chữ lóng của các chuyên gia. Trong sáng cũng có nghĩa là gọn gàng. Không dùng nhiều chữ hơn cần thiết. Viết rõ rệt, và tránh nói chung chung. 
 
Đoạn mở đề sau đây của một hãng tin châu Á viết bằng tiếng Anh xem ra có vẻ như do các viên chức Bộ Thương mại viết:
 
Malaysia và Myanmar sắp sửa hoàn tất thoả thuận để làm cho công cuộc buôn bán đổi chác giữa hai nước được dễ dàng hơn, Bộ Trưởng Công nghiệp và Thương mại Quốc tế Malaysia Rafidah Aziz tuyên bố hôm thứ năm.
 
Những từ đó có nghĩa gì? Hãy viết lại gọn gàng hơn: Malaysia va Myanmar sắp sửa hoàn tất một thoả thuận để thúc đẩy buôn bán, trao đổi hàng hoá, Bộ trưởng Thương mại Malaysia tuyên bố hôm thứ năm.
 
Trong sáng có nghĩa là giải thích rõ các từ. Nếu bạn dùng từ ‘deflation’ ‘thiểu phát’ trong một bài viết về thương mại, hãy thêm câu giải thích này cho độc giả :’ thiểu phát nghĩa là ngược lại với lạm phát, nghĩa là giá hàng hóa và dịch vụ bị tụt mạnh’.
 
Trong sáng có nghĩa là dùng chữ ngắn và viết câu ngắn. Trong nhiều ngôn ngữ, cấu trúc Chủ ngữ động từ-tân ngữ là cách viết rõ ràng nhất cho một câu.
 
Thí dụ: Cảnh sát bắt ba người đàn ông hôm thứ năm
 
Chủ ngữ: Cảnh sát
Động từ: Bắt
Tân ngữ: Ba người đàn ông
Thí dụ: Thủ tướng sẽ đi thăm Trung Quốc
Chủ ngữ: Thủ tướng
Động từ: Sẽ đi thăm
Tân ngữ: Trung Quốc
 
Hoàn thiện
 
Bài viết của bạn không nên để thiếu bất cứ một yếu tố quan trọng nào. Không những bạn phải trả lời năm chữ W và một chữ H, bạn còn cần phải nói chuyện với các nguồn tin chính, xem xét các văn kiện chính yếu, đi thăm những nơi then chốt.
 
Những yếu tố then chốt đó là gì tùy ở chỗ bài của bạn nói về gì. Thí dụ bạn viết một bài phóng sự về sự lây lan của bệnh AIDS tại Hà Nội. Nếu có một bác sĩ hàng đầu chuyên về đề tài này, bạn nên hỏi chuyện bác sĩ đó. Nếu có ai từng viết một bản nghiên cứu lớn về đề tài này, bạn nên đọc bản nghiên cứu đó. Nếu có một bệnh viện điều trị cho phần đông các bệnh nhân bệnh AIDS trong thành phố, bạn nên đến thăm bệnh viện./.